Όλοι οι Ρωμαίοι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με το θέμα του αυνανισμού συμφωνούν ότι ο Ρωμαίος αυνανιζόταν πάντα με το αριστερό χέρι. Γι’ αυτό οι εκφράσεις sinistra manus (αριστερό χέρι) και pellex laeva (αριστερή γκόμενα) σήμαιναν στην ιδιωματική γλώσσα «αυνανίστρα». Γιατί όμως το αριστερό χέρι;
Κανένας Ρωμαίος συγγραφέας και κανένας σύγχρονος ερευνητής δεν μας δίνει απάντηση σε αυτό. Ο Bachofen όμως λέει, αναφορικά με κάποιο άλλο ζήτημα: «Η πρώτη παρατήρηση που επιβεβαιώνει πόσο συνεπής ήταν η γυναικοκρατική λογική αναφέρεται στην προτίμηση της αριστερής και όχι της δεξιάς πλευράς. Το ‘αριστερά’ ανήκει στη θηλυκή, παθητική φύση, το ‘δεξιά’ στην αρσενική, ενεργητική. Ο ρόλος που έπαιζε το αριστερό χέρι της Ίσιδας στη χώρα του Νείλου (μια γεωγραφική περιοχή όπου υπερίσχυε το μητρικό δίκαιο) αρκεί για να φανερώσει αυτή τη συνάφεια. Υπάρχουν όμως και πάμπολλα άλλα γεγονότα που αποδείχνουν τη σπουδαιότητα της, την παγκοσμιότητα της, τον αρχέγονο χαρακτήρα της και την ανεξαρτησία της από την επίδραση του φιλοσοφικού στοχασμού. Σε ήθη και έθιμα της καθημερινής ζωής, σε λατρευτικές εκδηλώσεις, στις ιδιομορφίες της αμφίεσης και της κόμμωσης, όσο και στη σημασία επιμέρους εκφραστικών μορφών βλέπουμε να επαναλαμβάνεται συνεχώς η ίδια ιδέα, ο maior honos laevarum partium, η μεγαλύτερη εκτίμηση της αριστερής πλευράς, καθώς και η εσώτερη συνάφεια της με το μητρικό δίκαιο» (Bachofen, Gesammelte Werke, τομ. ΙΙ, σ. 18)
Το ζήτημα της απαρχής και της σημασίας των συμβόλων είναι τόσο περίπλοκο που δεν τολμώ να το πραγματευτώ εδώ. Ένα όμως είναι βέβαιο: ολόκληρη η αρχαία ιστορία και ένα μεγάλο μέρος της ως σήμερα όχι και τόσο καλά μελετημένης προϊστορίας της μεσογειακής λεκάνης και της ενδοχώρας της διατρέχεται από την πίστη σε ορισμένα σημάδια: η αριστερή πλευρά ήταν της μητέρας η δεξιά του πατέρα. τα κορίτσια, πίστευαν οι αρχαίοι, γεννιούνται από τον αριστερό όρχι, τα αγόρια από τον δεξιό. Η αριστερή πλευρά ήταν του επίγειου κόσμου, η δεξιά του ουρανού. Αριστερά ήταν η ύλη, δεξιά το πνεύμα. Αριστερά το χώμα, δεξιά ο αέρας. Αριστερά η νύχτα, δεξιά η μέρα. Αριστερά η σελήνη, δεξιά ο ήλιος. Αριστερά οι άρτιοι αριθμοί, δεξιά οι περιττοί. Ακόμα και στην εποχή του Πλάτωνα οι Έλληνες θυσίαζαν στους χθόνιους θεούς (δηλ. στις παλιές μητρικές θεότητες) έναν άρτιο αριθμό ζώων, ενώ στις νέες πατρικές θεότητες ένα περιττό αριθμό (Πλάτων, Νόμοι IV).
Η αριστερή πλευρά ήταν η τιμητική πλευρά των μητριστικών θεών, η δεξιά ήταν η τιμητική πλευρά των πατριαρχικών θεών. Στη μητριστική Αίγυπτο, το αριστερό χέρι της Ίσιδας θεωρούνταν το μητρικό, εκείνο που τρέφει. Μόνο αυτό το χέρι περιέφεραν οι Αιγύπτιοι στις διάφορες πομπές. Στη ρωμαϊκή εποχή το αριστερό χέρι επονομαζόταν manus aequitas, χέρι της ισότητας ή της δικαιοσύνης. Η Σεμίραμις και η Ροδογύνη είχαν τα μαλλιά τους χτενισμένα μόνο στην αριστερή μεριά. Η Δήμητρα και Αγαθή Θεά των Ρωμαίων (Bona Dea) κρατούσαν το σκήπτρο τους με το αριστερό τους χέρι. Η θεά Νίκη έστεκε πάντα αριστερά. Η ιέρεια της Αθηνάς θυσίαζε πάντα με το αριστερό χέρι. Ο Θησέας που βγήκε από το λαβύρινθο χάρη στη συμπαράσταση της Αφροδίτης, αφιέρωσε στη θεά, στη Δήλο, ένα βωμό στολισμένο με αριστερά κέρατα. Ο Διόνυσος φορούσε το περιβραχιόνιό του στο αριστερό μπράτσο. Ότι είχε σχέση με τον Ποσειδώνα είχε τονισμένη την αριστερή πλευρά του. Στον Άδη η Λήθη, το ποτάμι της λησμονιάς, κυλούσε στην αριστερή μεριά. Οι Πελοπίδες, οι απόγονοι του γιού του Τάνταλου Πέλοπα, έφεραν το σύμβολο της πατρικής καταγωγής τους (το άσπρο σημάδι του γενάρχη τους) στη δεξιά πλευρά, αλλά το σύμβολο της μητέρας τους (το κεφάλι της Γοργόνας) στον αριστερό ώμο. Ο μάντις Μελάμπους που ζούσε στη μητριστική Τίρυνθα, καθώς και οι απόγονοί του, οι Μελαμποδίδες, αντλούσαν τις μαντικές τους ικανότητες από την αριστερή πλευρά του σώματός τους. Αντίθετα ο Ίαμος, ο γιός του πατριαρχικού Απόλλωνα, και οι απόγονοί του, οι Ιαμίδες, αντλούσαν τη δύναμή τους από τη δεξιά πλευρά του σώματός τους.
Με τη θυσία αριστερών ζωικών οργάνων τιμούσαν οι αρχαίοι γενικά τους χθόνιους θεούς, τις χοϊκές θεότητες, τις θεότητες της Μητέρας. Αντίθετα, τα δεξιά όργανα των ζώων τα θυσίαζαν σχεδόν χωρίς εξαίρεση στους ολύμπιους θεούς, στις πατριαρχικές θεότητες (Πλάτων, Νόμοι IV). Σύμφωνα με μία δοξασία που είχε τις ρίζες της στην οιωνοσκοπική τέχνη της μητριστικής Ετρουρίας, το αριστερό πουλί έφερνε γούρι, αλλά μετά το θρίαμβο της ρωμαϊκής πατριαρχίας, τυχερό έγινε το δεξί πουλί. Στα παλιά χρόνια, ο σωτήρας μιας πόλης αποκτούσε μια θέση αριστερά από το άγαλμα της πολιούχου θεάς, ενώ αργότερα τον τοποθετούσαν προς τα δεξιά του πολιούχου θεού.
Την αριστερή πλευρά του σώματος μπορούσε κανείς να την τονίσει όχι μόνο με το ντύσιμο, αλλά και με το γδύσιμο. Ένα από τα αρχαιότερα σύμβολα της μητέρας ήταν η γύμνια του αριστερού ποδιού. Για τους Έρνικες, μια ελληνική μητριστική φυλή, που την εποχή της επέκτασης της πατριαρχίας κατέφυγε στην Ιταλία, έλεγαν ότι πήγαιναν στη μάχη με γυμνό το αριστερό πόδι. Ο Ιάσων, ο ευνοούμενος της μητρικής Ήρας, ήταν ξυπόλητος στο αριστερό πόδι, γιατί είχε χάσει το αριστερό σανδάλι του στο βάλτο. Αλλά ο βάλτος ήταν πάντα σύμβολο του βασίλειου των μητέρων. Η ιέρεια της Αθηνάς θυσίαζε πάντα με γυμνό το αριστερό της μπράτσο.
Την εποχή της μετάβασης από το μητρικό στο πατρικό δίκαιο, οι ανδροκράτες έκαναν μια συνειδητή προσπάθεια να μετατρέψουν τα σύμβολα στο αντίθετό τους. Ενώ, για παράδειγμα, εξακολουθούσαν να δέχονται ότι η δύναμη του μάγου βρίσκεται στο αριστερό του χέρι, άρχισαν να υποστηρίζουν ότι το δεξί χέρι είχε τη δύναμη να λύνει τα μάγια. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο ο Πλάτων, απόστολος της πατριαρχίας, απέδιδε τη δεξιά πλευρά στους θεούς, ενώ την αριστερή στους δαίμονες. Ο ίδιος ο Πλούταρχος θεωρούσε ότι το δεξί χέρι είναι το δημιουργικό, ενώ το αριστερό το καταστροφικό. Ακόμα και η σημειωτική της πατριαρχικής εποχής δούλευε για τους άνδρες. Η λατινική λέξη sinister, που παλιότερα σήμαινε «τυχερός», «ευνοϊκός», γύρισε στο αντίθετο της και άρχισε να σημαίνει «κακότυχος», «δυσμενής», «απαίσιος», «ανάποδος», «αδέξιος». Η αριστερή πλευρά εξακολούθησε για ένα διάστημα να εκφράζει τα ιερά δίκαια, αλλά η δεξιά πλευρά εξέφραζε ήδη αποκλειστικά το κοσμικό δίκαιο, το κατεξοχή Δίκαιο δηλαδή. Ακόμα και σε ασιατικού πολιτισμούς, ιδιαίτερα στην πατριαρχική Κίνα, συναντάμε την ίδια ταύτιση κάθε καλού με το πατρικό δίκαιο και κάθε κακού με το μητρικό δίκαιο: ότι είναι δεξιό καλό, ότι είναι αριστερό είναι κακό*.
Είναι λοιπόν απόλυτα λογικό ότι σε κάθε κοινοβούλιο ο συντηρητικός κάθεται δεξιά, ο προοδευτικός αριστερά. Στη γλώσσα των Ρωμαίων οιωνοσκόπων, που είχε τις ρίζες της στη μητριστική Ετρουρία, η αριστερή πλευρά θεωρούνταν ευοίωνη, η δεξιά δυσοίωνη. Στη γαμήλια τελετή, το δεξί χέρι της νύφης εναποτίθεται μπροστά σε μάρτυρες στο δεξί χέρι του γαμπρού, πράγμα που οι Ρωμαίοι ονόμαζαν dextrarum conjunctio (ένωση των δεξιών). Πρέπει λοιπόν να μας εκπλήσσει άραγε το γεγονός ότι οι Ρωμαίοι, ένας λαός που μόλις πρόσφατα είχε περάσει από την ανεκτικότητα του μητρικού δικαίου στην πειθαρχία και τη σεξουαλική καταπίεση της πατριαρχίας, απέδιδαν όλες τις σεξουαλικές δραστηριότητες στη μητέρα και όλες τις σεξουαλικές απαγορεύσεις στον πατέρα; Οπωσδήποτε, αυτό θα εξηγούσε γιατί σε μια πράξη όπως ο «αυνανισμός», που καταδικαζόταν αυστηρά από τον πατέρα αλλά ήταν ανεκτή από τη μητέρα, ο Ρωμαίος χρησιμοποιούσε πάντα το αριστερό χέρι, το σύμβολο της μητέρας, και όχι το δεξί, που συμβόλιζε τον πατέρα.
Αυτή η υπόθεση ενισχύεται από το γεγονός ότι οι Ρωμαίοι χαρακτήριζαν το αριστερό τους χέρι και ως manus amica (χέρι της φίλης) ή ακόμα και manus fututrix (χέρι της παλλακίδας).
Ο Μαρτιάλης, που παραδέχεται ότι αυνανίζεται (Π, 43, 14) και ότι συχνά, όταν είχε «νοσταλγική διάθεση», χρησιμοποιούσε το αριστερό χέρι (ΧΙ, 73, 4), αισθάνεται ωστόσο ένοχος γι’ αυτό. Γιατί, όπως όλοι οι οπαδοί της πατριαρχίας, θεωρεί ότι η «σπατάλη» σπέρματος είναι ασέβεια προς τους θεούς και κατηγορεί τον φίλο του Ποντικό, με πνεύμα απαράλλαχτα όμοιο με εκείνο των μεταγενέστερων εκκλησιαστικών πατέρων, ότι «σκόρπισε» έναν άνθρωπο (ΙΧ, 41):
Το ‘χεις λοιπόν για τίποτα, Ποντικέ, ότι ποτέ δεν πλαγιάζεις
με γυναίκα, παρά κάνεις πάντα έρωτα με τ’ αριστερό σου
χέρι; Κι όμως είναι μεγάλο ανοσιούργημα, πίστεψέ με,
τόσο μεγάλο που δεν το χωράει ο νους σου…
Να ‘σαι σίγουρος πως η ίδια η Φύση σου μιλάει και σου λέει:
«Αυτό που με το χέρι σου σκορπίζεις, Ποντικέ, άνθρωπος είναι!»
Αυτή η νοοτροπία θα ήταν ολότελα ξένη στο μητρικό δίκαιο, παρ’ όλη την ευλάβεια με την οποία αντιμετώπιζε την γονιμότητα.
*Πρβλ. και την ελληνική έκφραση «όλα δεξιά να σου ‘ρθουν»
Comments
Post a Comment