Η πατριαρχία και η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα (δ')

Το γεγονός ότι ο Έλληνας είχε στερήσει τη γυναίκα από τη χρησιμότητά της, κατακερματίζοντας την αλλοτινή της ενότητα ως μητέρας, συνεργάτισσας του και ερωμένης και υποβαθμίζοντας άλλες γυναίκες σε αναπαραγωγικά ζώα ή υπηρέτριες και άλλες σε πόρνες και εταίρες, αυτό το γεγονός το είχε απωθήσει τόσο τέλεια στη συνείδηση του, ώστε έφτανε στο σημείο να θεωρεί την αχρηστία, στην οποία ο ίδιος είχε καταδικάσει τη γυναίκα, ένα είδος κληρονομικού ελαττώματος. Ελάχιστοι Έλληνες κατόρθωσαν να διακρίνουν αυτή την αλήθεια. Ο Ευριπίδης την πλησίασε για μια και μοναδική φορά στους παρακάτω αριστουργηματικούς στίχους από τη Μήδεια:

Απ’ όλα που’ χουνε ψυχή και γνώση,

εμείς, γυναίκες, είμαστε το πλάσμα

το πιο άθλιο. Με χρήματα περίσσια,

πρώτη χρεία να’ γοράσουμε τον άντρα

και να βάλουμε αφέντη στο κορμί μας˙

το ένα κακό χειρότερο από τ’ άλλο !

……………………………………………

Ο άντρας δα, σα βαρεθεί το σπίτι,

έξω πάει τη σκάση του να γιάνει

με συνανάθροφο μαζί ή με φίλο˙

όμως εμείς σε μια ψυχή τα μάτια

πρέπει να βαστούμε καρφωμένα

(Μετάφραση Παντ. Πρεβελάκη)

Ο Theodor Hopfner λέει στο έξοχα τεκμηριωμένο, άλλα κοινωνιολογικά ελαττωματικό έργο του Das Sexualleben der Griechen und Römer (‘Η σεξουαλική ζωή των Ελλήνων και των Ρωμαίων’, Πράγα 1938): «Γενικά λοιπόν η γυναίκα εμφανιζόταν κατώτερη, τόσο από σωματική όσο και από ψυχική και ηθική άποψη, πράγμα που οδηγούσε στον εκτοπισμό της από τη δημόσια ζωή, ακόμα μάλιστα και από την πνευματική και κοινωνική ζωή, παρόλο που αυτός ο εκτοπισμός με τη σειρά του ήταν αναπόφευκτο να δημιουργήσει κατωτερότητα στο γυναικείο φύλο». Το επιχείρημα δεν είναι ακριβώς λαθεμένο, αλλά έρχεται πολύ αργά: Αρχίζει με το δεύτερο σκέλος της λογικής αλληλουχίας. Γιατί άραγε ο Έλληνας παραγκώνιζε τη γυναίκα; Όχι επειδή ήταν πραγματικά κατώτερη, ούτε επειδή την θεωρούσε κατώτερη, παρά ακριβώς για το αντίθετο: Επειδή φοβόταν την ανωτερότητα της και επειδή οι αιώνες καταπίεσης, στους οποίους την είχε καταδικάσει, δεν ήταν δυνατό παρά να εντείνουν τις ενοχές του και το φόβο του για την εκδίκησή της.

Ας σκεφτούμε μόνο τον πανικό που ένιωθε ο Έλληνας για τα γεννητικά όργανα της γυναίκας. Σε ολόκληρη την λαϊκή παράδοση συναντάμε το φόβητρο του οδοντωτού γυναικείου κόλπου που ευνουχίζει τον άνδρα. Σε σημαντικό βαθμό ο πρωκτικός ερωτισμός των Ελλήνων, προερχόταν από τον φόβο για το αιδοίο και την υποκατάσταση της συνουσίας από την πρωκτική επαφή. Οι Έλληνες θεωρούσαν ότι η σεξουαλική επαφή με μια γυναίκα τους αφαιρούσε δυνάμεις, ενώ με έναν έφηβο τους έδινε δυνάμεις. Οι αθλητές, όπως και σήμερα άλλωστε, δεν πρέπει να συνουσιάζονται με γυναίκα πριν από τους αγώνες, γιατί υπήρχε η αντίληψη ότι η απώλεια σπέρματος ισοδυναμούσε με απώλεια «ρώμης»  ―μια πρόληψη που δεν μπορεί να εξαλειφθεί στις πατριαρχικές κοινωνίες και μπορούμε να την θεωρήσουμε χαρακτηριστικό γνώρισμα της πατριαρχικής νοοτροπίας. Στους Έλληνες αυτή η ψύχωση έφτανε ως το σημείο να αποφεύγουν τη συνουσία ακόμα και οι ηθοποιοί, γιατί πίστευαν ότι χαλούσε τη φωνή τους. Γι’ αυτό, μερικοί ηθοποιοί φορούσαν ειδικές πόρπες που «κλείδωναν» το πέος τους, έτσι ώστε να μην μπορούν ούτε να συνουσιαστούν ούτε να αυνανιστούν. Και οι κιθαρωδοί επίσης απείχαν από τη σεξουαλική επαφή με γυναίκες, για να μη βλάψουν την τεχνική τους. Ακόμα και οι μεγάλοι ρήτορες της Αθήνας πίστευαν ότι η φωνή τους μπορούσε να αλλοιωθεί με την υπέρμετρα συχνή συνουσία και να γίνει φωνή ευνούχου ή γυναίκας˙ αυτό όμως μόνο αν η σεξουαλική επαφή γινόταν με γυναίκα. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι η παιδεραστία ήταν ιδιαίτερα συχνή στους ρήτορες, παρόλο που σε αυτούς ακριβώς ο εκμαυλισμός αγοριών απαγορευόταν αυστηρότερα από ότι σε άλλες κατηγορίες ανδρών.

Για τον ίδιο λόγο οι άνδρες αντιμετώπιζαν τις γυναικείες «αναθυμιάσεις» με τρόμο που έφτανε στα όρια του πανικού. Πίστευαν ότι το αίμα των εμμήνων είναι θανάσιμα επικίνδυνο. Έλεγαν, συγκεκριμένα, ότι σχεδόν το καθετί που έρχεται σε επαφή μαζί του είναι καταδικασμένο σε θάνατο: οι κυψέλες απονεκρώνονται, τα μυρμήγκια φεύγουν όπως όπως, τα σκυλιά παθαίνουν λύσσα, τα άλογα αποβάλλουν, ο απήγανος αποστεγνώνεται, η καρυδιά χάνει τους καρπούς της, οι αγγουριές  και οι κολοκυθιές μαραίνονται, τα κλήματα καταστρέφονται, τα φιντάνια νεκρώνονται, τα κηπευτικά ξεραίνονται, τα φρούτα σαπίζουν, ο μούστος ξινίζει, το λινάρι μαυρίζει, ο καθρέπτης θαμπώνει, το μαχαίρι στομώνει, το σίδερο σκουριάζει, το ελεφαντόδοντο σκουραίνει. Ο νεοπλατωνικός φιλόσοφός Ηραΐσκος ισχυριζόταν ότι τον έπιανε πονοκέφαλος με το που άκουγε να μιλάει μια γυναίκα που είχε τα έμμηνα της. Οι ιερείς και οι θυσιαστές έχαναν το λειτούργημά τους, αν άγγιζαν μια γυναίκα που είχε περίοδο.

Η πατριαρχία στην Ελλάδα πίστευε ότι οι λεχώνες είναι μιαρές σαν τους ανθρώπους που είχαν χύσει ξένο αίμα ή είχαν αγγίξει ένα πτώμα. Στην Ελευσίνα, όλοι όσοι είχαν πλησιάσει μια λεχώνα έμεναν αποκλεισμένοι από τα μυστήρια ώσπου να αποκαθαρθούν. Στο Έργα και ημέραι του Ησίοδου όλοι οι άνδρες προειδοποιούνται να μην πλένονται στο νερό που χρησιμοποιήθηκε προηγουμένως από γυναίκα. Από επιγραφές μαθαίνουμε ότι για ένα ορισμένο αριθμό ημερών μετά την εμμηνόρροια και τον τοκετό η γυναίκα δεν είχε το δικαίωμα να μπει σε ένα ναό, και ακόμα και έπειτα από αυτό το διάστημα έπρεπε πρώτα να κάνει καθαρτήριο λουτρό πριν της επιτραπεί η είσοδος.

Ο πανικός που διακατείχε την ανδροκρατική κοινωνία της Αθήνας προκύπτει και από μια παράγραφο της νομοθεσίας του Σόλωνα, όπου ορίζεται ότι οι υποχρεώσεις που αναλήφθηκαν είναι άκυρες, αν τις επωμίστηκε κανείς κάτω από την επιρροή των γυναικών. Ο Δανός ψυχαναλυτής Thorkil Vanggard υποστηρίζει, με συγκλονιστική αφέλεια, ότι αυτό αποδείχνει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή τη χειραφέτηση των γυναικών στην Αθήνα του 7^ου και 6^ου αιώνα˙ γιατί αν δεν ήταν χειραφετημένες δεν θα υπήρχε λόγος να περιοριστεί η επιρροή τους. Αυτό είναι σαν να επικαλείται κανείς τους νόμους της Νυρεμβέργης για να αποδείξει ότι στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία οι Εβραίοι ήταν χειραφετημένοι. Στην πραγματικότητα το ζήτημα είχε ως εξής: Επειδή οι υποχρεώσεις που είχε αναλάβει κανείς κάτω από την επιρροή μιας γυναίκας ήταν άκυρες, ο άνδρας που επηρεαζόταν από μια γυναίκα θεωρούνταν, ουτιδανός και χαρακτηριζόταν με τις λέξεις καταγύναιος (υποχείριο της γυναίκας) και γυναικόδουλος.

Ernest Borneman, Η Πατριαρχία (Η προέλευση και το μέλλον του κοινωνικού μας συστήματος