Η Marie Delcourt , στο βιβλίο της Pericles (Παρίσι, 1939, σ. 77), γράφει: «Κανένας δεν θα κατηγορούσε τον Περικλή αν είχε ερωτικές σχέσεις με αγόρια ή μεταχειριζόταν ωμά τη γυναίκα του. Αλλά ο κόσμος το θεωρούσε σκάνδαλο ότι αντιμετώπιζε τη δεύτερη γυναίκα του ως ανθρώπινο πλάσμα, την είχε στα δικά του δώματα αντί να την κλείνει στο γυναικωνίτη και, σαν να μην έφταναν όλα αυτά, περίμενε από τους φίλους του που τον επισκέπτονταν να φέρουν μαζί τους και τις γυναίκες τους!»
Έχει ετυμολογικό ενδιαφέρον ότι η λέξη γυνή σημαίνει κατά βάση «αυτή που γεννάει». Γιατί ο Έλληνας της πατριαρχικής εποχής έβλεπε στη γυναίκα πάνω από όλα την μητέρα των γιών του και, αν την εκτιμούσε για κάποιο λόγο, ήταν μόνο επειδή διαιώνιζε το γένος του. Τη σεξουαλική του εξάρτηση από αυτή την θεωρούσε συχνά ντροπή. Σπάνια ακούμε ευχαριστίες για την εκπλήρωση των σεξουαλικών επιθυμιών του. Συχνότερα διαβάζουμε εκφράσεις ευγνωμοσύνης για ένα νοικοκυρεμένο σπίτι. Αλλά γενικά ίσχυε η αρχή ότι η γυναίκα ήταν τόσο καλύτερη, όσο λιγότερο την έβλεπε ή την άκουγε κανείς έξω από το νοικοκυριό.
Τον 5ο αιώνα π.Χ. η Αθηναία σπάνια έβλεπε τον άνδρα της έξω από την κρεβατοκάμαρα. Μόνο στις οικογενειακές γιορτές έτρωγε μαζί του. Ο άνδρας έτρωγε συνήθως μαζί με άλλους άνδρες σε ένα είδος λέσχης (θίασος). Όταν προσκαλούσε στο σπίτι του φίλους, η γυναίκα του δεν εμφανιζόταν, παρά έμενε στο γυναικωνίτη. Εννοείται ότι δεν συνόδευε τον άνδρα της, όταν αυτός ήταν καλεσμένος σε φίλους του. Μοιραζόταν το κρεβάτι του, όποτε αυτός της το ζητούσε, αλλά ποτέ το τραπέζι του και τις συναναστροφές του. Δεν τον προσφωνούσε με το όνομα του, παρά ως «κύρη». Το δεύτερο μισό του 7ου αιώνα π.Χ. ο ποιητής Αλκμάν, που γεννήθηκε στις Σάρδεις της Λυδίας, συμβούλευε τους άνδρες της Ελλάδας να μην δίνουν το λόγο στις γυναίκες τους, γιατί πάντα αυτές θα γκρίνιαζαν αν τους έδινε κανείς την ευκαιρία να ανοίξουν το στόμα τους.
Ένα άλλο καλό παράδειγμα κυριολεκτικά προκλητικής κηδεμόνευσης της Αθηναίας ήταν ο θεσμός του γυναικονόμου, του επόπτη των γυναικών, που φρόντιζε να μην «παρεκτρέπονται» οι γυναίκες της πόλης και να μην το παρακάνουν με τις «σπατάλες». Αν φανταστούμε το αδιανόητο, δηλαδή το θεσμό μιας Αθηναίας κρατικής λειτουργού που να πρόσεχε ώστε να ζουν λιτά οι άνδρες της πόλης και να μην πηγαίνουν με εταίρες, τότε θα συνειδητοποιούσαμε σε όλο το μέγεθος την αλαζονεία που χαρακτήριζε την νοοτροπία των Αθηναίων σε όλα τα θέματα της σεξουαλικής ζωής (C. Wehrli, «Les gynéconomes», MH 19, 1962, 33-38).
Ακόμα στη σχέση της με τους θεούς, στο δικαίωμα της να έχει την προστασία της θεότητας και να συμμετέχει στις θρησκευτικές τελετές, η γυναίκα βρισκόταν σε μειονεκτική θέση. Γιατί, όπως ακριβώς ο θρίαμβος της πατριαρχίας καθρεπτιζόταν στη νίκη των ανδρικών θεοτήτων πάνω στις γυναικείες θεότητες των παλιών θρησκευτικών δοξασιών, έτσι και η λατρεία των πατριαρχικών θεών εκτόπιζε την γυναίκα όλο και περισσότερο από το αξίωμα της ιέρειας στην κατηγορία των «λαϊκών» και από την ενεργή συμμετοχή της στις θρησκευτικές τελετές σε ένα δευτερεύοντα, βοηθητικό ρόλο. Ενώ στα βακχικά όργια διατηρήθηκε η προτεραιότητα της γυναίκα, τα Θεσμοφόρια, οι γυναικείες γιορτές που γίνονταν προς τιμή της Δήμητρας, είχαν ήδη τη σφραγίδα της ταπείνωσης, ακριβώς επειδή ήταν γυναικείες γιορτές. Κάθε μορφή απομόνωσης, είτε αναγκαστική είναι είτε εθελούσια, σημαίνει πάντα καταστρατήγηση της ισότητας των δικαιωμάτων και παραίτηση από την εξάσκηση κοινωνικής επίδρασης. Έτσι λοιπόν οι γυναίκες, μετατρέποντας τη φθινοπωρινή γιορτή της σποράς (γιατί αυτό ήταν το πρωταρχικό νόημα των Θεσμοφορίων) σε δική τους μυστική εκδήλωση, εγκατέλειψαν το δικαίωμα να επηρεάζουν τους άνδρες σε μια κοινή τελετουργία. Δεν είναι ξεκάθαρο αν και σε ποιο βαθμό ο διαχωρισμός των Θεσμοφορίων από τις εκδηλώσεις όπου συμμετείχαν άνδρες επιβλήθηκε από τους ίδιους τους άνδρες ή γινόταν κατ ‘επιθυμία των γυναικών. Αλλά είναι αναμφισβήτητο το ότι η έκσταση αποτελούσε το θηλυκό στοιχείο των αρχαίων οργιαστικών τελετών, ενώ η χαλιναγώγηση της έκστασης και η επισημοποίηση της διονυσιακής αντανακλά το θρίαμβο του αρσενικού πάνω στο θηλυκό.
Ακόμα και τα Ελευσίνια Μυστήρια, σαφή κατάλοιπα της παλιάς μητροκεντρικής θρησκείας, υιοθετήθηκαν από το αθηναϊκό κράτος και έτσι περιήλθαν σε ανδρικό έλεγχο. Το αθηναϊκό κράτος κατόρθωσε να παραγκωνίσει τη γυναίκα ακόμα και στις λατρευτικές εκδηλώσεις του γένους και της φυλής – το τελευταίο προπύργιο της γυναίκας –με το να προβάλλει συνεχώς το θεσμό της οικογένειας, δηλ. μιας ενότητας του διευθυνόταν από τον άνδρα, εις βάρος των παλιών τελετουργικών του γένους.
Αφού η Ελληνίδα δεν αναγνωριζόταν ως ισότιμη με τον άνδρα, έπρεπε να έχει εφ’ όρου ζωής ένα κηδεμόνα (κύριος), αδιάφορο πόσο νέα ή πόσο ηλικιωμένη ήταν. Ο θεσμός του κυρίου συμπεριλάμβανε το δικαίωμα διάθεσης του χεριού και της περιουσίας μιας γυναίκας, αλλά δεν ταυτιζόταν αναγκαία με αυτό. Η γυναίκα δεν μπορούσε να έχει εμπορικές συναλλαγές ως νομικό πρόσωπο, ούτε να υπογράφει βεβαιώσεις, ούτε καν να εμφανίζεται σε δίκες. Δεν είχε περιουσία, δεν κληρονομούσε και δεν είχε κανένα νομικό δικαίωμα να ζητήσει προίκα. Η κόρη του τελευταίου κληρονόμου (επίκληρος) περιερχόταν, μαζί με την κληρονομιά, στον κοντινότερο άρρενα συγγενή, σαν μέρος αυτής της κληρονομιάς. Για την προστασία της υπήρχε μονάχα το δικαίωμα του οποιουδήποτε πολίτη να υποβάλει μήνυση για κακή μεταχείρισή της (κακώσεως γραφή).
Ernest Borneman, Η Πατριαρχία (Η προέλευση και το μέλλον του κοινωνικού μας συστήματος),
μετάφραση Δημοσθένης Κούρτοβικ, α’ ανατύπωση, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2001
Comments
Post a Comment